تفسیر آزمون خاک در کشاورزی شوری خاک
اکثر کشاورزان وقتی قصد دارند از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک باغ یا مزرعه مطلع شوند ، اقدام به آزمون خاک انجام میدهند ،مسئله ای که کشاورزان بعد از دریافت نمونه آزمایش خاک کشاورزی برایشان بوجود می آید ، این است که چطور این آزمایش را تفسیر کنیم؟
ما در اینجا میخواهیم مختصر توضیحاتی در ارتباط با تفسیر آزمون خاک ارائه دهیم تا راهگشایی برای کشاورزان و دانش آموختگان کشاورزی باشد .
پارامتر هایی که در آزمایش خاک گزارش میشوند :
PH اسیدیته خاک
EC هدایت الکتریکی
CEC ظرفیت تبادل کاتیونی
OM مواد آلی
OC کربن آلی خاک
SOIL TEXTURE درصد ذرات و بافت خاک
TNV درصد مواد خنثی شونده
N نیتروژن( همان ازت در نتایج آزمایش خاک )
P میزان بهینه فسفر
K پتاسیم یا اسیدیتهPH
خیلی از کشاورزان فقط برای تشخیص میزان پی اچ خاک کشاورزی و میزان قلیایی و یا اسیدی بودن خاک دست به انجام آزمایشات خاک میزنند ، مخصوصا وقتی میخواهد کشاورز اقدام به کاشت یک محصول کند بهتر است پی اچ خاک مورد نظر را بداند .
اندازه گیری میزان اسیدیته و میزان قلیایت به منظور بیان میزان فعالیت یون های هیدروژن و هیدروکسید موجود در نمونه خاک می باشد .هردو این یون ها یعنی هیدروژن و هیدروکسید فعالیت شیمیایی بالایی دارند ،وقتی فعالیت شیمیایی آنها به پایین ترین میزان خود میرسد که ،میزان پی اچ خاک حدود 7 باشد،اکثر گیاهان در پی اچ بین 6 تا 8 به خوبی رشد میکنند.
کمبود عناصر میکروبی به ویژه آهن و روی می تواند در خاکهایی با واکنش بیشتر از 8 اتفاق بیافتد.
در برخی گیاهان حساس تر مانند افرا، بلوط ، انگور ، سیب و به در پی اچ بالاتر از 6 کمبود آهن به تدریج رخ میدهد.
بطورکلی مقدار محلول بودن یا نبودن پارامترهای زیر بطور قابل توجهی به پی اچ بستگی دارد و پارامتر های زیر در پی اچ های زیر کاهیده میشود:
*فسفر در پی اچ کمتر از 5 و پی اچ بین 8 و نیم تا 9 و نیم
*نیتروژن در پی اچ کمتر از 5 و پی اچ بزرگتر از 9
*پتاسیم در پی اچ کمتر از 5
*سولفور در پی اچ کمتر از5
*کلسیم در پی اچ کمتر از 5 و پی اچ بزرگتر از 9
*منیزیم در پی اچ کمتر از 5 و پی اچ بزرگتر از 9
*آهن در پی اچ بزرگتر از 5 و نیم کاهیده میشود
*منگنز در پی اچ کمتر از 4 ونیم و بزرگتر از 8
*مولیبدن در پی اچ کمتر از 5 ونیم
*مقدار این عدد بین 0 تا 14 متغییر است
*عدد 7 نشان دهنده خنثی بودن خاک است
*هرچه از 7 بالاتر باشد نشان دهنده قلیایی بودن و هرچه پایین تر نشان دهنده اسیدی بودن خاک است ،اکثر گیاهان برای رشد و نمو به پی اچ بین 6 تا 8 نیاز دارند.
البته برای کاشت محصولاتی که از حساسیت بالایی برخوردار هستند با توجه به اینکه میزان پی اچ در جذب عناصر غذایی خیلی موثر هستند باید بطور دقیق بررسی شود.
*برای پسته میزان پی اچ باید بین 7 تا 5/7 باشد
*گندم 3/6 تا 5/6
*توت فرنگی 5 تا 5/6
*برنج 5 تا 5/6
*انگور 6 تا 5/7
*سیب زمینی 4 تا 6
*کرفس 5 تا 5/6
*موز 5 تا 5/6
*آوو کادو 6 تا 8
جدول میزان شوری خاک
| خاک عاری از شوری | 0-2 |
| شروع شوری | 4-2 |
| شوری کم | 8-4 |
| شوری متوسط | 16-8 |
| شدت شوری | بالای 16 |
هدایت الکتریکی ECنشان دهنده میزان یون های حل شده داخل محلول خاک استEC در واقع عنوان هدایت الکتریکی برای این پارامتر به این علت است که حضور این مواد داخل آب باعث میشود که جریان الکتریکی را از خودش عبور دهد.هرچه میزان ای سی خاک کمتر باشد جذب عناصر غذایی در خاک افزایش پیدا میکند و از سمیت ناشی از نمک ها کاسته میشود.
CECمیزان شوری با واحد دسی زیمنس بر متر نشان داده میشود و یا میلی هوس بر سانتی متریا ظرفیت تبادل کاتیونی :
پارامتری است که توانایی ذرات خاک در جذب و نگهداری عناصر با بار مثبت ( کاتیون ) را نشان میدهد این صفت نشان دهنده بافت و محتوای مواد آلی خاک نیز می باشد.بالایی هستندCEC خاک هایی با مواد آلی بالا و بافت رسی دارای پنج مورد از عناصری که بیشترین تبادل را در خاک دارند :
کلسیم ، منیزیم ، سدیم ، پتاسیم ، آلومینیوم هستند.
چرا ظرفیت تبادل کاتیونی در آزمایشات خاک کشاورزی اندازه گیری میشود ؟
CECپایینی دارند احتمال شستشوی عناصر غذایی وجود دارد و فقر عناصرغذایی در آنها بالا می باشدCEC در خاک هایی که نشان میدهد که چه مقدار عنصر غذایی می تواند در سطح ذرات خاک نگهداری شود CEC،بعضی از خاک ها در نگهداری آب و مواد غذایی قوی و بعضی از آنها ضعیف عمل میکنند وهرچقدر میزان این پارامتر زیاد باشد خیلی بهتر است،پایین نشان میدهد خاک شنی بوده و مواد غذایی به راحتی شسته شده و از دسترس ریشه خارج میشوندCECخاک هایی با مواد آلی زیاد و رسی دارای ظرفیت تبادل کاتیونی بالایی هستند و عملکرد مناسبی در جذب و نگهداری آب و مواد غذایی دارند،یا همان ظرفیت تبادل کاتیونی ایده آل در کشاورزی چقدر است ؟
مقدار دقیق و استاندارد جهانی برای این پارامتر تعیین شده اما بطور کلی سی ای سی بالای 25 به عنوان عدد مطلوب در نظر گرفته میشود.
| ظرفیت تبادل کاتیونی : | بافت خاک : |
| 5-3 | شنی |
| 15-10 | لومی |
| 25-15 | لوم سلیتی |
| 50-20 | رسی و لوم رسی |
خاک باید مدیریت های زراعی مناسبی در جهت افزایش مواد آلی خاک CEC برای اصلاح مانند استفاده از مواد هیومیکی ، کودها ، کمپوست فرآوری شده و کودهای میکروبی انجام گیرد.
مواد آلی و کربن آلی خاک :
مواد آلی از ترکیبات کربن دار تشکیل شده اند که در اثر تجزیه شدن ترکیبات کربنی موادآلی به وجود می آیند،یک نکته مهم این است که همه ترکیبات کربن دار را جزو موادآلی حساب نمیکنیم.
به عنوان مثال آهک علی رقم داشتن آهک جزو مواد نیمه آلی است.
انواع کودهای دامی مواد هیومیکی مثل هیومیک اسید و فولویک اسید پیت کمپوست جزو موادآلی هستند.موادآلی به غیر از کربن شکل های آلی نیتروژن ، فسفر و سایر موادغذایی دارا می باشند.
از مواد آلی میتوان به عنوان اصلاح کننده خاک و همچنین تامین کننده عناصر غذایی نیز استفاده کرد،عناصر غذایی موجود در این مواد ابتدا برای اینکه جذب گیاه شوند ابتدا باید به فرم معدنی تبدیل شوند.
مواد هیومیکی خالص دارای ارزش سی ای سی بسیار بالایی هستند و میتوانند برای اصلاح خاک های فقیر بسیار موثر باشند،و لازم است بدانید که استفاده بی رویه از هیومیک اسید باعث اسیدی شدن خاک میشود.
بافت خاک :
تجزیه و تحلیل اندازه ذرات نمایشی از نسبت ذرات معدنی در یک نمونه خاک است ،ذرات خاک بر اساس اندازه در3 دسته شن ، سیلت و رس طبقه بندی میشوند.
شن درشت ترین و رس ریز ترین و سلیت هم از لحاظ اندازه در میانه قرار دارد،و خاک از هرکدام از ذرات رس ، سلیت و شن درصد های مختلفی را دارد.بر اساس این درصد ها بافت خاک مشخص میشود.
خاک شنی در حفظ آب و مواد غذایی ضعیف هستند و حاصلخیزی کمتری دارند.
SP:
درصد اشباع خاک نشان دهنده این است که در 100 گرم خاک چه مقدار آب جذب می شود تا به حد اشباع برسد،وجود آب در خاک در سه سطح دسته بندی میشود.
1: حالت پژمردگی : رطوبت خاک بسیار پایین است و بیشتر منافذ خاک از هوا پر شده است.
2 : حالت ظرفیت زراعی : یعنی آب به انداره مناسب در دسترس گیاه قرار دارد و در این حالت منافذ خاک به طور مناسب از آب و هوا پر شده است.
3: حالت اشباع : در حالت اشباع تمامی منافذ خاک از آب پر شده و هیچ هوایی در آن وجود ندارد،خوب است بدانید : در اختیار داشتن درصد اشباع برای ارائه برنامه کودی و آبیاری بسیار مفید می باشد.
SAR:
CA :به کلسیم NA نسبت سدیم
در واقع این شاخص نشان دهنده میزان شور و قلیایی بودن خاک است،بالا باعث نفوذ کم آب و کاهش رشد گیاه میشود SARخاک هایی با اس ای آر بیش از 10 تا 15 در دسته خاک های شور – قلیایی دسته بندی می شوند و با کمک گرفتن از مواد آلی و گوگرد می توانیم وضعیت این نوع خاک را بهبود ببخشیم.
TNV: درصد مواد خنثی شونده
آهک ها به خاطر خاصیت قلیایی که دارند باعث تنظیم و خنثی سازی پی اچ خاک میشود،در واقع تی ان وی میزان آهک خاک را نشان میدهد،خاک های آهکی دارای سایر مواد کربناته مانند کربنات منیزیوم نیز هستند.
نیتروژن یا همان ازت در نتیجه آزمایش خاک :
ازت یا نیتروژن یکی از مهم ترین عناصر غذایی پر مصرف برای گیاهان است که نقش بسیار مهمی بر رشد و نمو گیاهان دارد،ازت محدود کننده ترین عنصر غذایی برای رشد مطلوب گیاهان است.
اگر در نتایج آزمون خاک ازت به فرم نیترانه گزارش شده بود مقدار بهینه آن بین 20 تا 30 میلی گرم است.
عناصر ریز مغذی :
در اکثر آزمایشگاه ها میزان عناصر ریزمغذی مانند آهن ، بور ، روی ، منگنز و مس به درخواست کشاورز با پرداخت هزینه مضاعف انجام می گیرد،ریزمغذی ها با توجه به میزان کم مصرفشان در گیاه تاثیرات زیادی در عملکرد و رشد و نمو گیاه دارند اما حد مسمومیت و نیاز آنها با توجه به میزان کم مصرفشان خیلی نزدیک به هم می باشد.
P فسفر:
فسفر به صورت پی پی ام محاسبه میشود که به معنی گرم فسفر در دسترس به ازای یک میلیون گرم خاک است،این عنصر نقش مهمی در رشد و تولید میوه از مرحله اولیه تا رسیدگی دارد.
میزان مطلوب این عنصر بسته به نوع محصول و عملکرد مورد انتظارمتفاوت است اما بر اساس تحقیقات انجام شده مقدار بهینه فسفر در خاک 15 میلی گرم بر کیلوگرم خاک است و مقدار کمتراز آن باعث محودیت در تولید میشد،اگر سطح فسفر خاک بالای 30 بود نیاز به مصرف کودهای فسفاته نمی باشد.
پتاسیم :
یکی دیگر از صفات مهمی که در تفسیر نتایج آزمایش خاک باید به دقت به آن توجه کرد،کمبود پتاسیم در خاک های شنی به دلیل ظرفیت تبادل کاتیونی پایین آبشویی آن بیشتر اتفاق می افتد،برای رساندن پتاسیم به سطح مطلوب میتوان از کودهای پتاسه استفاده کرد.
